Jak pobudzić kreatywne myślenie? Metody i zasady skutecznej burzy mózgów
Autor
Kreatywność to nie wrodzony talent ani cecha genetyczna. To cenna w dzisiejszych czasach umiejętność, którą da się wyćwiczyć – tak samo jak mięśnie! Jednak do prawidłowego wykonywania ćwiczeń niezbędna jest wiedza i znajomość technik. Jedną z nich w kontekście trenowania kreatywności jest burza mózgów.
Oczywiście możesz wybrać się na siłownię sam, bez żadnego planu treningowego i motywacji. Ale możesz też zaangażować się w sport drużynowy, który oprócz niezbędnej dawki aktywności ułatwi osiąganie zamierzonych wyników, a ponadto dostarczy dużo energii i satysfakcji. Tak właśnie działa brainstorming, z powodzeniem stosowany w różnych działaniach biznesowych i marketingowych.
Z artykułu dowiesz się:
- Co to jest burza mózgów? Z jakich etapów się składa?
- Jakie są najpopularniejsze metody burzy mózgów?
- Jak przeprowadzić efektywną sesję brainstormingu?
Na czym polega burza mózgów? Definicja i zastosowanie
Burza mózgów to grupowa metoda rozwiązywania złożonych problemów i dostarczania kreatywnych rozwiązań przy wykorzystaniu nieszablonowego myślenia. Jej głównym celem jest wygenerowanie wielu różnych pomysłów, które następnie są poddawane ocenie i selekcji.
Burze mózgów najczęściej przyjmują formę spotkań, które, oprócz dostarczania innowacyjnych rozwiązań, są świetnym sposobem na zintegrowanie zespołu i budowanie relacji. Poza licznymi korzyściami dla grupy burza mózgów rozwija również twórcze myślenie jednostek i zwiększa ich motywację.
W jakich działaniach można ją wykorzystać? Agencje kreatywne posługują się burzą mózgów m.in. w celu wymyślenia nazwy nowego produktu lub sloganu reklamowego. W Elephate nie wyobrażamy sobie procesu tworzenia kampanii digital PR bez brainstormingu. Techniki kreatywnego myślenia przydają się również podczas generowania nowych tematów artykułów na bloga firmowego.
Warto podkreślić, że burza mózgów nie jest na wyłączność branży kreatywnej – firmy z pozornie odległych dziedzin również mogą z niej czerpać! Osoby na kierowniczych stanowiskach znajdą w niej pomoc np. przy określaniu nowych ścieżek rozwoju przedsiębiorstwa. Z kolei managerowie i specjaliści mogą dzięki niej ulepszać dotychczas stosowane schematy pracy czy znaleźć wyjście z negatywnej sytuacji.
Etapy burzy mózgów
Chociaż burza mózgów kojarzy się z nieskrępowanym generowaniem pomysłów, aby przebiegła efektywnie i dała oczekiwane rezultaty, musi być ustrukturyzowana. Proces brainstormingu rozpoczyna się od zdefiniowania problemu, stworzenia zespołu oraz wyznaczenia moderatora. Ważne jest upewnienie się, że każdy uczestnik rozumie istotę problemu oraz zasady uczestnictwa w burzy mózgów. Na etapie przygotowania do niej warto również wybrać metody, które zostaną wykorzystane podczas sesji.
Następnym etapem jest generowanie pomysłów, czyli najbardziej twórcza część procesu. Jej długość zależy od liczby uczestników i złożoności opracowywanego tematu – najlepiej jednak, gdy nie przekracza 30 minut.
Burzę mózgów kończy etap analizy i oceny pomysłów. Na tej podstawie zespół wspólnie wybiera najtrafniejsze rozwiązanie (lub rozwiązania), które zostanie wdrożone.
Burza mózgów – zasady kreatywnego burzowania
Gavin Ambrose i Paul Harris w swojej książce „Design Thinking” wspominają o 6 ważnych zasadach przeprowadzania burzy mózgów:
To pierwsza i najważniejsza zasada burzy mózgów. Podczas procesu kreatywnego wszystkie pomysły są ważne, dlatego warto pamiętać, by nie oceniać ani nie krytykować siebie nawzajem. Krytyka bardzo często powstrzymuje przed wyrażaniem własnej opinii i dzieleniem się pomysłami (szczególnie tymi na pozór dziwnymi, innymi, niepełnymi). W trakcie brainstormingu liczy się nasza aktywność, kreatywność i otwartość umysłu.
Burza mózgów to generowanie pomysłów, a nie ich rozpracowywanie – etap ewaluacji przyjdzie później. Staraj się nie faworyzować ani nie analizować jednego rozwiązania, tylko kontynuuj proces wymyślania nowych koncepcji.
- Skup się na ilości, nie jakości
Aby uzyskać jak największą liczbę potencjalnych rozwiązań, możesz wyznaczyć konkretny cel liczbowy. Będzie on motywował grupę i pomoże uniknąć sytuacji, w której zespół utknie w martwym punkcie.
Podobnie jak wspomniany wyżej cel liczbowy, ustalona godzina zakończenia sesji pomaga zwiększyć efektywność burzy mózgów, zachęcając do szybszego ubierania swoich myśli w słowa i generowania większej liczby pomysłów.
Uczestnicy burzy mózgów nie mogą obawiać się proponowania niekonwencjonalnych, a nawet szalonych pomysłów. Nonsens często prowadzi do rozwiązań, które mają doskonały sens! Żeby to było możliwe, niezbędne jest zbudowanie poczucia zaufania i bezpieczeństwa w grupie.
Osoba prowadząca sesję brainstormingową powinna zachęcać wszystkich uczestników spotkania do aktywnego i równego udziału. Burza mózgów to gra zespołowa – czerpanie ze zbiorowej kreatywności, „odbijanie” od siebie myśli i wspólne budowanie pomysłów prowadzą do najciekawszych rozwiązań.
Rozgrzewka przed burzą mózgów
Skoro kreatywność jest jak mięsień, a brainstorming to trening twórczego myślenia, nie może przed nim zabraknąć rozgrzewki! Kreatywne ćwiczenia na wstępie pomagają uczestnikom się rozluźnić, przełamać lody, zbudować zaufanie i poprawić koncentrację. Nierzadko przystępujemy do burzy mózgów w trakcie intensywnego dnia pracy – w takim wypadku rozgrzewka pozwoli oderwać się od tego, co robiliśmy przed chwilą i naładować kreatywne baterie. Z pozytywną energią po prostych ćwiczeniach znacznie łatwiej jest przejść do poważniejszych wyzwań.
Aby rozgrzać się umysłowo przed rozpoczęciem sesji pomysłowości, możesz skorzystać z poniższych przykładów kreatywnej rozgrzewki.
Alternatywne zastosowania przedmiotów
To jedna z najpopularniejszych rozgrzewek kreatywnych, która pomaga trenować nieszablonowe myślenie. W tym ćwiczeniu bierzemy pod lupę przedmioty codziennego użytku i próbujemy znaleźć dla nich zupełnie inne funkcje niż te, które pełnią zazwyczaj. W ciągu 3 minut spróbuj wymyślić jak najwięcej nowych i zaskakujących zastosowań dla:
- krzesła,
- linijki,
- papieru toaletowego,
- skarpetki,
- patelni,
- spinacza biurowego…
… lub innego „zwykłego” przedmiotu, który przyjdzie Ci na myśl. Uczestników rozgrzewki można podzielić na grupy i zachęcić do rywalizacji na liczbę wygenerowanych pomysłów.
Złe pomysły
Nakłonienie ludzi do dzielenia się nieoszlifowanymi pomysłami nie jest łatwe. Ćwiczenie „Złe pomysły” pomaga zespołowi podchodzić do problemów z otwartym umysłem, zachęcając do rozważenia wszystkich możliwych korzyści i zastosowań nawet najbardziej szalonych idei.
Jak je przeprowadzić? Podziel uczestników na grupy po dwie lub trzy osoby. Każdej drużynie przydziel obiektywnie zły pomysł, np. skarpetki z papieru ściernego. Daj grupom 5 minut na omówienie potencjalnych zalet i zastosowań danego produktu. Niech każdy team „sprzeda” swój zły pomysł!
Kontynuowana opowieść
Zespoły, których członkowie słuchają siebie nawzajem i dobrze współpracują podczas sesji burzy mózgów, są w stanie lepiej się inspirować i tworzyć innowacyjne rozwiązania. Ta rozgrzewka pozwala wyćwiczyć umiejętność improwizacji, aktywnego słuchania i szybkiego myślenia. Polega na stworzeniu spójnej historii przez grupę, której każdy członek wypowiada po kolei po jednym zdaniu.
Aby zadanie poszło gładko, wybierz prosty i ogólny temat (np. wakacje w Meksyku). Zacznij historię jednym zdaniem i przekaż głos kolejnej osobie. Każdy uczestnik musi zwracać uwagę na to, jak rozwija się historia, aby móc konstruktywnie dodać coś do narracji, gdy nadejdzie jego kolej. Kontynuujcie, aż historia znajdzie naturalne zakończenie lub każdy wypowie się kilkukrotnie.
Rozgrzewka humanisty
To ćwiczenie spodoba się każdemu, kto lubi zabawę słowem. Zasady są proste: wybierz losową literę alfabetu, a następnie w 3 minuty ułóż jak najdłuższe zdanie, zaczynając każde słowo od tej litery. Przykładowo: Młody Mateusz myje morskim mydłem miłego morsa, mrucząc mimowolnie melancholijne melodie.
Rozgrzewkę humanisty można nieco zmodyfikować, budując zdanie, w którym pierwszą literą każdego kolejnego słowa będzie ostatnia litera poprzedniego wyrazu. Przykład: Król leniuchował, łypiąc ciężko oczami i inwazyjnie emanując czystym malkontenctwem.
Wypełnianie kształtów
Mamy też propozycję dla amatorów rysowania. Do tej rozgrzewki będą potrzebne kredki lub flamastry oraz kartki papieru (w liczbie uczestników), na których w regularnych odstępach zostanie naniesiony i powielony wybrany kształt – np. trójkąt, kwadrat lub koło. Ćwiczenie można śmiało wykonać online, korzystając z narzędzia, które umożliwia rysowanie (np. Jamboard).
Ustaw stoper na 10 minut. W przeciągu tego czasu narysujcie jak najwięcej przedmiotów/postaci/obiektów, które bazują na danym kształcie. Można rysować zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz figury, ale nie wolno jej modyfikować (rozciągać, ucinać, powiększać). Na koniec spróbujcie nawzajem odgadnąć, co przedstawiają Wasze „dzieła”!
Przykładowe metody burz mózgów
Gdy jesteśmy już rozgrzani i mamy szerzej otwarte umysły, możemy przystąpić do właściwej burzy mózgów. Do wykorzystania jest wiele kreatywnych metod, dlatego warto wcześniej się zastanowić, która z nich będzie w danym przypadku najlepsza. Wybór odpowiedniej techniki burzy mózgów zależy m.in. od rodzaju poruszanego problemu, oczekiwanego efektu, liczby uczestników czy rodzaju spotkania (online vs. offline).
Przy spotkaniach na żywo musimy zadbać o właściwą przestrzeń i narzędzia takie jak tablica lub flipchart, kolorowe markery oraz karteczki samoprzylepne. Z kolei w przypadku burzy mózgów w wersji online niezbędny będzie działający sprzęt (kamerki, mikrofony), dobre połączenie z internetem oraz wybrane oprogramowanie (np. tablica Google Jamboard czy arkusz kalkulacyjny).
Metod brainstormingu jest całe mnóstwo – poniżej omawiamy 5 przykładowych technik, które warto wypróbować podczas twórczych procesów w grupie.
Mapa myśli
Mapa myśli to technika, od której warto rozpocząć proces kreatywnego rozwiązywania problemów. Dobrze skonstruowana mapa myśli nie tylko podkreśla ważne fakty, ale także pozwala rozrysować strukturę danego tematu i znaleźć ciekawe powiązania między pozornie odległymi pomysłami.
Jak stworzyć własną mapę myśli? Na środku tablicy (flipcharta, kartki lub ekranu komputera) umieść główną ideę/hasło – to będzie centrum Twojej mapy myśli. Następnie dodawaj nieograniczoną liczbę powiązanych wątków, odpowiednio oznaczając je kolorami. Pamiętaj, by zadbać o hierarchię pojęć. Pomysły powinny zostać połączone liniami, tworząc sieć relacji, która jest przejrzysta i łatwa do zrozumienia na pierwszy rzut oka.
źródło: https://www.umcs.pl/pl/baza-wiedzy,19255,najlepszy-sposob-na-notatki-mapy-mysli,90019.chtm
Metoda 635 (brainwriting)
Na czym polega ta odmiana burzy mózgów? Bierze w niej udział 6 uczestników, którzy w ciągu 5 minut muszą zapisać 3 pomysły na swojej kartce lub w dedykowanym arkuszu. Następnie członkowie zespołu wymieniają się kartkami, przekazując je sąsiadującej osobie. W rezultacie po 6 rundach (czyli po 30 minutach) mamy 108 wygenerowanych pomysłów! Brainwriting można oczywiście dostosować do rzeczywistej liczby uczestników (np. w 4-osobowej grupie mówimy o metodzie 435 itd.).
Ogromną zaletą tej metody jest łatwość zaangażowania wszystkich uczestników sesji pomysłowości na równym poziomie. Jej zastosowanie pozwala uniknąć sytuacji, w której introwertycy zostaną zdominowani przez głośniejsze osoby – dzięki anonimowości i formie pisemnej każdy członek zespołu może czuć się swobodnie w wyrażaniu własnych pomysłów. Dodatkowo brainwriting pozwala na bieżąco czerpać inspiracje od pozostałych uczestników – zanim dopiszemy kolejne pomysły do otrzymanej listy, możemy przeczytać te dotychczasowe i zaproponować coś nowego na ich podstawie.
Metoda 6 kapeluszy
Trudności w podejmowaniu decyzji mogą często wynikać z bałaganu myślowego. Technika 6 kapeluszy porządkuje proces myślenia i pomaga oddzielić od siebie emocje, informacje, logikę, oczekiwania, nadzieje, pomysły i kreatywność – to właśnie je symbolizują tytułowe kapelusze, czyli sposoby patrzenia na problem.
Metoda kapeluszy polega na wcielaniu się uczestników w 6 różnych ról, co pozwala na analizę problemu z różnych punktów widzenia i odkrywanie nowych pomysłów. Jak może to wyglądać w praktyce? Przed rozpoczęciem dyskusji należy ustalić jej temat i oczekiwany rezultat, a także wyznaczyć moderatora burzy mózgów (niebieski kapelusz). Następnie członkowie zespołu powinni przedstawić fakty dotyczące omawianego problemu (biały kapelusz). Dalej następuje etap generowania pomysłów (zielony kapelusz) i ich ocena (żółty kapelusz – zalety, czarny kapelusz – wady). W tym momencie można wyrazić swoje emocje i odczucia wobec problemu oraz proponowanych rozwiązań (czerwony kapelusz). Na koniec moderator podsumowuje dyskusję i formułuje wnioski.
Metoda 5 Whys
5 Whys jest jedną z technik pozwalających na znalezienie przyczyny problemu. Jej zasady są bardzo proste: gdy pojawia się problem, próbujemy dojść do jego pierwotnej przyczyny, pytając pięciokrotnie „Dlaczego?”. Kiedy już znajdziemy źródło zakłóceń, możemy gruntownie zbadać ich przyczynę i skupić się na szukaniu skutecznego rozwiązania (a także zapobiec ponownemu wystąpieniu problemu).
Odwrócona burza mózgów
Odwrócona burza mózgów opiera się na naturalnej zdolności człowieka do łatwiejszego dostrzegania problemów niż rozwiązań. W odróżnieniu od klasycznej burzy mózgów, gdzie celem jest znalezienie rozwiązania problemu, w wersji odwróconej przyglądamy się kwestiom, które mogą go pogłębić lub uniemożliwić jego rozwiązanie. W ten sposób możemy przewidzieć ewentualne niepowodzenia i zidentyfikować przyczyny istniejących problemów.
Przebieg odwróconej burzy mózgów może wyglądać następująco:
- przedstawienie problemu,
- szukanie przyczyn i innych potencjalnych problemów,
- zebranie pomysłów,
- ponowne odwrócenie zebranych pomysłów.
Ta metoda może się sprawdzić również jako rozgrzewka przed przystąpieniem do procesu kreatywnego, szczególnie w grupach zdominowanych przez analityczne umysły.
Ocena pomysłów
Wygenerowanie setek pomysłów to dopiero połowa drogi – kluczem do sukcesu jest ich analiza i selekcja. Aby ocenić wygenerowane rozwiązania, potrzebne są kryteria, według których można je przeanalizować. Mogą one obejmować m.in. wymagane zasoby, koszty, czynniki czasowe, łatwość wdrożenia czy dopasowanie do celu – sam decydujesz, które będą istotne w Twoim przypadku. Dla każdego wybranego wskaźnika można zastosować skalę ocen (np. od 1 do 5) lub zwyczajne „tak/nie” wskazujące na to, czy dane kryterium zostało spełnione.
Taki sposób oceny pozwala na uporządkowanie pomysłów i eliminację słabszych lub niewykonalnych rozwiązań (które w trakcie burzy mózgów mogły być faworytami!).
Ponowne użycie metody 6 kapeluszy
Do oceny zebranych pomysłów można również wykorzystać omawianą wyżej metodę 6 kapeluszy. Nawet jeśli do ich wygenerowania korzystaliśmy z innej techniki, nic nie stoi na przeszkodzie, by na tym etapie założyć żółty kapelusz (omawiając zalety poszczególnych rozwiązań), czarny kapelusz (wymieniając ich wady) oraz czerwony kapelusz (wyrażając swoje odczucia wobec proponowanych pomysłów).
Głosowanie
Jeżeli po skończonej analizie i ocenie pomysłów wciąż pozostało kilku faworytów, możesz przeprowadzić głosowanie wśród uczestników burzy mózgów. Niech każdy z osobna wskaże jedno lub dwa ulubione rozwiązania i uzasadni swój wybór.
Ocena przez inny zespół
Aby przeprowadzić ewaluację zgłoszonych pomysłów, można również powołać w tym celu osobny team. Zespół oceniający będzie w stanie obiektywnie przeanalizować wypracowane rozwiązania, ponieważ żaden z jego członków nie brał udziału w burzy mózgów. Istotne jest jednak, by te osoby równie dobrze znały omawiany problem oraz organizację, której dotyczy.
***
Burza mózgów jest jak zestaw ćwiczeń, które uruchamiają kreatywne myślenie. Trenuj regularnie, by utrzymać kondycję na wysokim poziomie i zmieniaj techniki, jeśli obawiasz się rutyny i spadku kreatywności. Pamiętaj, że możesz dowolnie czerpać z dostępnych metod i wypracować swoją, która najlepiej zadziała w Twoim środowisku, branży czy zespole.
Źródła:
Basics Design 08: Design Thinking by Gavin Ambrose and Paul Harris
https://lucidspark.com/blog/brainstorming-warm-up-exercises
https://aniakania.com/2018/01/06/rozgrzewka-mozgu/